• Anasayfa
  • Favorilere Ekle
  • Site Haritası
    • Görsel Destekli Tarih Videoları Sesli Tarih Menüsünde
    • Özgün Tarih Materyalleri
    • Tarihi Fıkralar
    • Tarih Yazılısından İnciler
    • Tübitak Tarih Proje Örnekleri
    • Sınavlar Bölümünde Bilgilerinizi Test Edebilirsiniz
    • Peygamberimizin Hayatı ve Örnek Ahlakı
    • KPSS Sunuları Yenileniyor
    • Bulmacalarla Tarih Öğreniyorum
    • Tarih Sunuları için tıklayınız.
    • En güncel tarih sunuları burada.
Mısır Meselesi ve Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı

MISIR SORUNU VE MEHMED ALİ PAŞA AYAKLANMASI

Nedenleri: a) Mora isyanını (1826) bastıran Mehmed Ali Paşa’ya vaad edilen yerlerin verilmemesi.

b) 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Mehmed Ali Paşa’nın Padişahın iznini almadan kuvvetlerini çekmesi.

c) Mısır valisi olduktan sonra Mısır’a sahip olmak istemesine karşılık II. Mahmut’un Mehmed Ali Paşa’dan bu görevi almak istemesi.

d) Oğlu İbrahim Paşa’nın Suriye’yi işgal etmesi.

Bu nedenlerden dolayı II. Mahmud Osmanlı kuvvetlerini Mehmed Ali Paşa üzerine göndererek savaş ilan etmiş oldu. Suriye’yi işgal eden Mısır ordusu İstanbul’a yöneldi. Karşısına çıkan Osmanlı ordusunu yendi. Konya’ya kadar ilerledi. Mehmed Ali Paşa’yı İngiltere ve Fransa’nın desteklemesi nedeniyle padişah II. Mahmud Rusya’dan yardım istedi. Rus kuvvetleri İstanbul’a gelerek yerleşti. Bu durumdan İngiltere ve Fransa rahatsız oldular. Araya girerek 1833 yılında Osmanlı Devleti ile Mısır arasında Kütahya Antlaşması imzalandı.

Kütahya Antlaşması (1833):  Osmanlı İmparatorluğu ile Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa arasında 14 Mayıs 1833 tarihinde imzalanmış bir barış ve düzenleme antlaşmasıdır. Birinci Mısır-Osmanlı Savaşını sona erdirmiştir, aynı zamanda bu antlaşma ile Şam, Girit ve Adana vilayetlerinin yeni statüsü de belirlenmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu Mora isyanını bastırmak için Mısır valisi Mehmet Ali Paşa’dan yardım istemişti. Mehmet Ali Paşa Bu yardımına karşılık Mora’yı istedi. Fakat Yunanistan bağımsız olunca Mora da Yunanistan'a katıldı ve Mehmet Ali Paşa bu sefer Suriye valiliğini istedi. Osmanlılar Suriye’yi Mehmet Ali Paşa’ya vermek istemeyince Mehmet Ali Paşa saldırıya geçti ve Konya’ya kadar ilerledi. II. Mahmut Mehmet Ali Paşa isyanına karşılık batılı devletlerden yardım istedi. Cevap alamayınca Rusya İmparatorluğu’ndan yardım istedi ve Rusya İmparatorluğu yardıma geldi. Rusya’nın Osmanlılara yardıma gelmesi üzerine Rusya İmparatorluğu'nun bölgede nüfuzunun artmasından endişelenen batılı devletler Mehmet Ali Paşa ile Osmanlıları Kütahya Antlaşması ile barıştırdılar.

 

Antlaşmanın önemli maddeleri şunlardır:

  1. Mehmet Ali Paşa’ya Mısır ve Girit valiliklerinin yanı sıra Şam valiliği verilecekti.
  2. Oğlu İbrahim Paşa’ya Cidde valiliği ile Adana muhassıllığı (vergi toplama hakkı) verilecekti.

Bu antlaşma her iki tarafı da memnun etmemiştir. Mısır sorunu geçici olarak Kütahya Antlaşması ile tamamen ise Londra Antlaşması ile çözüme kavuşmuştur. Bu durum Osmanlı Devleti’nin bir valisi ile bile başa çıkamayacağını göstermiştir. Osmanlı Devleti’nin bir iç sorunu olan Mısır sorunu uluslararası bir sorun haline gelmiştir.

Hünkâr İskelesi Antlaşması (1833): 8 Temmuz 1833 tarihinde İstanbul'un Hünkâr İskelesi semtinde Osmanlı İmparatorluğu'nun Rusya İmparatorluğu ile imzaladığı bir karşılıklı yardımlaşma ve saldırmazlık antlaşmasıdır.

Sultan II. Mahmut 1829 yılında Rusya'yla yapılan savaşı sonuçlandıran Edirne Antlaşmasını imzalamıştı. Bu arada Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Osmanlı İmparatorluğu'na isyan etti. Osmanlı İmparatorluğu isyanı bastırmak için Rusya'dan yardım istemek zorunda kaldı. Rusya, Mısır'a baskı yaparak 1833 yılında Osmanlılarla Kütahya Antlaşmasını yapmalarını sağladı. II. Mahmut barışı sağlamış olmakla birlikte kendini güvencede hissetmiyordu. O yüzden Rusya'yla bir karşılıklı yardımlaşma ve saldırmazlık antlaşması yapmaya karar verdi.

8 Temmuz 1833’te imzalanan antlaşma, 6 açık ve biri gizli olmak üzere yedi maddeden meydana geliyor ve 8 sene için geçerli sayılıyordu. Antlaşmanın açık maddelerinde;

  1. İki devletin sadece savunma maksadıyla bu antlaşmayı imzaladığı,
  2. Herhangi bir savaş vukuunda birbirlerine yardım edecekleri,
  3. Osmanlı Devleti bir düşman saldırısına uğrarsa Rusya asker ve donanma göndereceği, Osmanlı Devleti’nin bu askerlerin masraflarını karşılayacağı.
  4. Rusya bir saldırıya uğrarsa Osmanlı Devleti’nin asker göndermeyeceği ancak Boğazları kapatacağı.  
  5. Anlaşmanın süresinin 8 yıl olacağı,
  6. İki ay içinde onaylanacağı,

gibi hususlar bulunuyordu.

Gizli maddede ise; Rusya, Batı ile savaşa girdiği anda, Osmanlıların, boğazları Batılılara kapatacağı hususu vardı. Bu madde, Rusya'nın bu dönemde rekabet içinde olduğu Birleşik Krallık ve Fransa'ya karşı konmuştur. Bu anlaşma, Rusya’nın Karadeniz’deki güvenliğini arttırmış, Mehmed Ali Paşa’ya karşı Osmanlı Devleti’ne Rus desteğini sağlamıştır. Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanan ikinci dostluk antlaşmasıdır. Savaş zamanı boğazların kapatılacak olması İngiliz ve Fransızların işine gelmemiştir. Böylece uluslararası sorun haline gelen bir sorun haline gelen Mısır sorunu, uluslararası Boğazlar sorunu haline gelmiştir. Boğazlar sorunu, 1841'deki Londra Konferansı'nda tekrar ele alınmıştır. Bu antlaşma Osmanlı Devleti’nin Boğazlar sorunu ile ilgili egemenlik haklarını kullandığı son anlaşma olup, bundan sonra Boğazlarla ilgili sorunlar uluslararası anlaşmalarla çözümlenmiştir.

Nizip Savaşı (1839): Kütahya Antlaşması, Mısır sorununu kesin olarak çözümlememiştir. Mevcut durumdan rahatsız olan İngiltere ve Fransa, tarafları savaşa kışkırtıyordu. 24 Haziran 1839’da Nizip'te Mısır ile Osmanlı Devleti arasında meydana gelen muharebede Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın oğlu Kavalalı İbrahim Paşa komutasındaki Mısır ordusu, Hafız Osman Paşa komutasındaki Osmanlı ordusunu imha etmiştir.

Osmanlı Devleti'nin parçalanmasını istemeyen İngiltere ile Avusturya, donanmalarını yollayarak Mısır ile Suriye arasındaki deniz yolunu kesmiş ve nihayetinde İbrahim Paşa Şubat 1841'de Mısır'a dönmek zorunda kalmıştır.

Bu muharebede, Hafız Osman Paşa'nın yanında Prusya krallığından gönderilmiş Helmuth von Moltke ve kurmayları da yer almıştır. Bu sırada II. Mahmud ölmüş, yerine Abdülmecid geçmiştir. Rusların Osmanlı Devletine yardımından korkan İngiltere, Londra’da bir konferans düzenledi. Avusturya, Prusya, Rusya ve Osmanlı Devleti’nin katıldığı konferansta Londra Senedi denilen bir anlaşma imzalandı.

Londra Senedi (1840): 15 Temmuz 1840 tarihinde bir taraf olarak Osmanlı Devleti ve ikinci taraf olarak Mısır Hidivliği, Birleşik Krallık, Avusturya-Macaristan, Prusya, Rusya devletlerinden oluşan Büyük Avrupa Güçleri arasında imzalanmış bir barış ve düzenleme antlaşmasıdır.  Mısır-Osmanlı Savaşını sona erdirmiştir.

Bu antlaşmada, Osmanlı İmparatorluğu'nun çökmesinin Avrupa üzerindeki denge bozucu etkisinden endişe eden Büyük Avrupa Güçlerinin etkisiyle Osmanlı İmparatorluğu ile Kavalalı Mehmet Ali Paşa arasında imzalanmıştır. Buna göre:

  • Kavalalı Mehmet Ali Paşa ve varisleri olan hükümet idarecilerine Mısır ve Akka Eyaleti (şimdiki Filistin ve İsrail arazileri) üzerinde daimi hükümranlık hakkı tanınmıştır. Ancak Mısır Eyaleti hukukî olarak Osmanlı Devleti’ne bağlı kalacaktır.
  • Kavalalı Mehmet Ali Paşa 10 gün içinde Suriye'nin geri kalan kısmından askerlerini çekecektir.
  • Kavalalı Mehmet Ali Paşa, İskenderiye gelip Mısır'a terk edilmiş olan Osmanlı Donanması'nı tümüyle Abdülmecid emrine geri vermesi gerekmektedir.
  • Kavalalı Mehmet Ali Paşa Arabistan, Hicaz'da Kutsal Şehiler, Girit, Adana Mutasarrıflığından ve Osmanlı İmparatorluğu’na ait diğer her bölgelerden askerî güçlerini geri çekecektir.

Nedmed Ali Paşa, Fransa’ya güvenerek bu senedi kabul etmemiştir. Bunu üzerine bu antlaşmayı Mısır'a kabul ettirmek için zorlamalar kullanılması gerekmiştir. Osmanlı devleti ve (Fransa hariç) Büyük Avrupa devletleri Mısır üzerine gittikçe artan bir şekilde diplomatik, siyasi ve askerî tehdit ve baskı yapmaya başlamışlardır. Britanya ve Avusturya donanma ve kara güçleri Kavalalı Mehmet Paşa elinde bulunan Beyrut ve Akka'ya hücuma geçmişler; Mısır askerî güçlerine karşı galip gelmişlerdir ve 3 Kasım 1840'de Akka'yı ellerine geçirmişlerdir. Britanya donanması Nil deltası önündeki Mısır limanlarına blokaj uygulamaya başlamıştır. Mısır'ın askeri işgali altında bulunan diğer Osmanlı topraklarında da büyük halk ayaklanmaları ortaya çıkmasına destek sağlamışlar ve buralardaki Mısır güçleri sulh ve asayişi koruyamaz olmuşlardır. Böylece Mısır kuvvetlerini savaş içinde kazandıkları askerî galibiyetlere rağmen bu baskılar ve zorlamalar yüzünden Mısır askerî gücünün morali ve disiplini gittikçe bozulduğu açıkça ortaya çıkmaya başlamıştır.

Kavalalı Mehmet Ali Paşa Akka'yı kaybettikten sonra, Londra Antlaşması'nın şartlarına uymayı kabul etmiştir. Londra Antlaşması (1840) ile Sultan'ın ilan ettiği fermanlar Mısır'ın özel imtiyazlı bir Osmanlı Eyaleti'nin hukuki temelini sağlamıştır. Bundan sonra Kavalalı Mehmet Ali Paşa Suriye'den, Girit'ten, Hicaz ve Arabistan'dan askerlerini geri çekmiş ve Osmanlı Donanmasını İstanbul'a geri göndermiştir.

Bu antlaşma ve akabindeki olaylar Osmanlı İmparatorluğu'nun kendi içindeki bir isyanı bile büyük devletlerin yardımı olmadan bastıramayacağını göstermesi bakımından önemli bir belgedir.

Londra Antlaşması (1841): 1841 Boğazlar Sözleşmesi olarak da bilinen bu anlaşma, Avusturya, Fransa, Birleşik Krallık, Prusya, Rusya ve Osmanlı Devleti arasında 13 Temmuz 1841'de Londra'da imzalanmış uluslararası bir sözleşmedir.

Mısır isyanı sonunda İmparatorluğu’nun tam bir çöküntü içine düştüğü ortaya çıkınca Boğazlar meselesi önemli bir konu olarak ön plana çıkmıştır. Çünkü Akdeniz'in doğu kapısı durumunda olan İstanbul ve Çanakkale Boğazları, devletlerarası ilişkiler ve dengeler açısından hayati öneme sahipti. Aslında, bu safhada boğazlar, Birleşik Krallık veya Rusya'nın kontrolüne girebilirdi. Fakat  bu güçler karşı karşıya gelmemek için ve dengelerin muhafazası maksadıyla bu türden uygulamaya teşebbüs etmediler.

1841 Tarihine Kadar Boğazların Statüsü

(a) 1535 kapitülasyonlarıyla Fransız bayrağı taşıyan ticaret gemilerine tüm Türk limanlarına girip çıkmak müsaadesi verildi. Bu müsaadeler zaman zaman diğer devletlere de tanındı.

(b) 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması Rus ticaret gemilerine Boğazlardan serbestçe geçebilmek hakkını tanıdı.

(c) 1798 ve 1805'de Rusya ile yapılan ittifak antlaşmalarında Rus savaş gemilerinin Boğazlardan geçeceğine dair hükümler konuldu. 1806'da iki devlet arasında çıkan savaş bu antlaşma hükümlerini geçersiz kıldı.

(d) 1809'da Birleşik Krallık ile imzalanan Kale-i Sultaniye Antlaşması'nda Boğazların tüm devletlerin savaş gemilerine kapalı tutulması prensibi kabul edildi.

(e) 1829'da Edirne Antlaşması'na, Boğazların bütün devletlerin ticaret gemilerine açık tutulacağı hükmü kondu. (Md: 7)

(f) 1833 tarihli Hünkâr İskelesi Antlaşmasının gizli maddesinde, Osmanlı Devleti'nin Çanakkale Boğazını Rusya lehine kapatacağına, yani hiçbir yabancı savaş gemisinin hiçbir sebep ve bahane ile Çanakkale'den giriş yapmasına müsaade etmeyeceği hususuna yer verildi.

Bundan da anlaşılıyor ki, Osmanlı Devleti bu dönemlerde Boğazlar Statüsünün sorumluluğunu Avrupalı büyük devletler  ile paylaşma durumuna girmiştir.

Mısır meselesinden sonra ise Boğazlar, Rusya'nın kontrolünden alınmış ve tekrar Avrupa büyük devletlerin taahhüdü altına verilmiştir.

1841 Boğazlar Sözleşmesi

Bu antlaşma ile Boğazların barış zamanında savaş gemilerine kapalılığı uluslararası yükümlülük altına alınmıştır. Boğazların kapalılığı kavramı yalnız barış zamanı ile sınırlıdır. Osmanlı Devleti savaşa girdiği takdirde Boğazları istediği gibi tasarruf edebilecektir. Yani, dilediği devletin savaş gemilerine açabilecektir. Nitekim bu prensip Kırım Savaşı'nda uygulanacak, İngiliz ve Fransız savaş gemilerinin Karadeniz'e geçmelerine izin verilecektir.

Sonuç olarak; 1841 yılında Osmanlı İmparatorluğu üzerindeki Rus nüfuzu ve baskısı gerilemiş; Fransa'nın Mısır üzerindeki etkinliği ortadan kalkmış; Hünkâr İskelesi Antlaşması hükümleri sona ermiş; İngiltere ise en kazançlı ülke durumuna gelmiştir.

  
23690 kez okundu

Yorumlar

     18/04/2022 17:36

makalenin yazılış tarihini atabilirmisiniz.
Misafir -

Ziyaret Bilgileri
Aktif Ziyaretçi1
Bugün Toplam73
Toplam Ziyaret1032303
Saat